scrii una missada eletrònica a Francu De Fabiis

Unibersidadi de Castedhu

Annu acadèmigu 2004/2005

Facultadi de Líteras e Filosofia

MAISTRAXU DE SEGUNDU LIVELLU

CURTURA, LĺNGUA E ISTÒRIA

DE SA SARDÍNNIA

Professori: M. Pudhu

Iscienti: Francu De Fabiis

Tesi de acabu:

Piessinnus de s’iscridura de V. Lobina in

Po cantu Bidhanoa

Tirociniu: In sa redatzioni de Sa República Sarda, giorronali fundau de G. Pinna in su 1979, diretrixi M. Maròngiu.

Su Maistraxu:

It’esti stétiu?

Candu esti bessiu su bandu po su scioberu de trinta cursistas a custu Maistraxu, deu mi seu acutu cun àteras, casi 80, personis po fai sa pregonta a sa seletzioni po scéti 30 scientis. Sa di de su scioberu si funti fatas biri 50 personis e ndi anti pigau scéti 25. Su ki bàlidi custu Maistraxu esti giai in custus númurus, kini no adi passau sa seletzioni no esti stétiu pigau mancai ca nci fenta àterus postus. Po mei paríada e pàridi prus mellus de su de s’annu passau, su primu de totu is Maistraxus de sa Dukissa.

Emus inghitzau beni, mancai no si femus cumprendendi beni.

Su Maistraxu de segundu livellu in Curtura, Língua e Istòria de sa Sardínnia esti stétiu contivitzau de sa Facultadi de Literadura e Filosofia de s’Unibersidadi de Castedhu. Esti stétiu pratziu in tres tretus de tempus:

1) De su 14 de Làmpadas a su 13 de Axrolas.

2) De su 20 de Cabudanni a su 8 de Sant’Andria.

3) De su 9 de Paskixedha a su 27 de Gennaxu.

Totu is letzionis de su Maistraxu funti stètias tentas in su apomentu nou. Adhia de sa libriutega noa. Aula númuru 74, de is cuatru de a pustis pràngiu fintzas a is otus.

A acabu de cada tretu de letzionis esti stétiu fatu unu pàsiu de casi unu mesi po podi preparai is esàminis. Su Maistraxu teníada cumenti a istiba principali sa pràtiga de su tirocíniu, o laboratòrius, aintru de unu calisisia enti púbrigu o privau, ki tèngada acàpius cun su Maistraxu e is interessus de is scientis. Deu tanti po nai dh’apu fatu in sa redatzioni de su giorronali Sa República Sarda. Giorronali ki esti prus de 25 annus ca púbricada in língua sarda. Apu biu cumenti si cuncòdrada unu númuru de su giorronali e cumenti si imperanta is cumpudadoris partigularis cun sa gràfiga spetziali; apu currègiu un’iscantus artigulus, incurtzaus unu iscant’àturus, e a s’acabu, gratzias a sa passiéntzia de Maria Maròngiu sa diretrixi, nd’apu iscritu unu deu etotu.

Eus fintzas fatu tres biaxus de istrutzioni: unu a Tàtari abisitendi s’Arkìviu de s’Istadu, innia eus aprapudhau su còdixi de is Istatudos Tataresos, e in sa libriutega de s’Unibersidadi Tataresa eus biu e manigiau su condaxi de Santu Pedru de Silki; in sa Seu de Santu Nicolau de Tàtari eus abisitau su museu ki nc’esti innia cun totu is prendas antigas ki nci funti allogadas; seus andaus a sa cresia de su palatu giudicali in Àldara a biri s’ispantu de sa preda nighedha cun is pintorias de is retaulus prus mannus de sa Sardìnnia. A Semèstene eus biu sa cresiedha de santu Nicolau de Trudhas cun is pintorias ca nci funti abarradas de su mesu tempus. In prus seus lompius a abisitai sa bidha de Rebecu, innui eus mandigau a sa sarda e a pustis seus andaus a abisitai is domos de janas de Sant’ Andria Prius e a biri is pinturas de 4.500 annus e cussas de sa cresia de su 520 e de su IX-X segulus. Seus andaus in s’àteru biaxu de istrutzioni a Nùgoro a biri su museu de is bistimentus sardus, a biri sa domu de G. Deledha, a biri su M.A.N. cun is traballus de is artistas de su noixentus sardu. Seus andaus a Mamuyada a biri su museu de is caratzas de innia e de su carrasegare in Mesuterraneu; a Orane a biri su museu de Gantine Nivola; a Paule a biri sa domu-forti de su 1700 de su notargiu de sa bidha; a biri sa domu de Antoni, Ninu, Gramsci in Bilartzi e a ùrtimu a su museu de is gioghitus in Tzèpara. Po mei custas abisitas funti istétias meda importantis poita s’anti permìtiu de fai letzionis in mesu de is “ainas” istudiadas cun is professoris, de is prus mellus de s’Unibersidai de Castedhu. Po si cumprendi, biri su condaxi de Silki e biri is pinturas de Trudhas e is retaulus aldarekesus e brintai, no prus cun fotografias o disinnus, aintru de is domos de janas de Sant’Andria Prius esti istétiu po mei unu prexu mannu. Biri is pinturas e sa bòvida cun is sinnus de su taulàrgiu, po torrai a fai sa domu de sa vida in su logu de sa morti, m’adi donau su titifrius de cuscièntzia de s’istòria partigulari de sa nosta ìnsula. Seus andaus fintzas a sa sartillia in Aristanis.

Depeus ancora andai a Igrèsias a abisitai s’Arkìviu Cumunali. E in prus cun custu Maistraxu eus potziu biri e ascurtai unas cantu cunferéntzias cun istudiosus de importu mannu meda: P. Clemente: Vicinanze lontane, immagini in Sardegna, su 3 de martzu. G. Scanu: Vizi e virtù della carta geografica, su 17 martzu. R. Bolognesi: Sardegna tra tante lingue. Il contatto linguistico in Sardegna dal medioevo a oggi, su 23 martzu. F. Gandolfo: Sardegna preromanica e romanica, lìburu de R. Coroneo e de R. Serra, su 21 martzu. A. Mastinu: L’Eredità romana nella Sardegna giudicale, su 24 martzu.

Tàula de is cursus e atobiamentus didàtigus de su Maistraxu

F. Porrà: Istòria de sa Sardínnia arromana.

B. Fois: Istòria de sa Sardínnia de su mesu tempus.

G. Pudhu: Istòria de sa Sardínnia noa.

F. Atzeni: Istòria de sa Sardínnia de oi.

L. D’Arienzo: Civilidadi de s’iscridura in Sardínnia.

G. Paulis: Limbístiga sarda.

M. Virdis: Filolugia sarda.

M. Pudhu: Laboradroxu de língua sarda. Primu livellu.

M. Pudhu: Laboradorzu de límba sarda. Secundu livellu.

L. Ortu: Istòria de s’identidadi de su pòpulu sardu.

L. Marrocu: Curtura e sotziedadi in sa Sardínnia noa e de oi.

C. Tasca: Arkívius e libriutegas po s’istòria de sa Sardínnia.

A. Loi: Terridroxu e populatzioni de sa Sardínnia.

F. Tiragallo: Antropolugia curturali de sa Sardínnia.

R. Coroneo: Tzivilidadi de is màginis e de su spàtziu in Sardínnia.

S’autori

Venutu Lobina nàscidi in Bidhanoa Tullu su 8 de Gennaxu de su 1914, fudi fillu de unu butegheri, su butegheri de s’arrumanzu e de tzia Pissentica sa buteghera. A dexiot’annus in su 1932 lòmpidi a Castedhu tzerriau a traballai cumenti a postéri in s’aministratzioni. A Castedhu íada cannotu su “futurismu” e traballau cun is de is assòtzius iscriendi poesias. Custa prima produtzioni poètiga ada a cunditzionai meda a Venutu própiu in is versadas e dhu ada a potai a si ndi stesiai de sa cantada sarda a rima. Biei po custa kistioni Is Cantzonis[1].

Iscrieda in sa pàgini de mesu po sa poesia, de su giorronali “futurista”[2].

“Fíada una poesia de una manera noa, libera de sa tzerakia a sa torrada, a sa rima, a su ritmu, a sa sintassi e de sa gramàtiga in generali, fintzas kentza de cadenas de sa puntegiadura”[3].

A pustis de sa Segunda guerra mundiali Venutu tramúdada in Tàtari e de ingunis no si ndi ada a istesiai prus, scéti po calancunu fúrriu a Bidhanoa Tullu. Funti annus difítzilis e Venutu ada a abarrai mudu, kene de iscriri fintzas a is primus annus Cincuanta. Ma imoi Venutu esti méri de un’àtera sensibilidadi noa cunditzionada e arrikia de:

1)          S’andada de bonolla in Àfriga Orientalli. Innia íada biu ita fíanta e faíanta is itallianus po s’Imperu culunialista de su fascismu contras a is populatzionis afriganas: Gas isfissiantis e ballas dum-dum e medas àteras trassas proibias de is cunventzionis internatzionalis.[4]

2)          Sa Segunda guerra mundiali. Totu is dorrocus e is mortus, in Sardínnia e in Cuntinenti. Ninu e Milliedhu is fillus de Luisicu, s’alter ego de Venutu, mortus issus puru in sa guerra.

3)          Su disígiu mannu de torrai a bivi is mamentus de sa pitzinnia e àturus passaus in Bidhanoa. Mamentus bívius, illiscinaus, kene si ndi acatai e dhus torrai a frimai in is traballus poètigus.

“Emu torrau a bivi su mundu antigu de mei, mi ndi seu acatau d’essi una parti in sunferèntzia ki s’essi atesu dh’amanniada”[5].

Venutu tòrrada in Bidha sua a su mundu pitikedhu, ma mannu meda, de Bidhanoa e cumèntzada a ligi e iscriri in língua sarda. Iscridi artígulus in sa: La Nuova Sardegna.

In su 1964 bíncidi su premiu Otieri cun Kini Scidi:

I si ndi arregodais

genti disisperada, cantu bortas

ananti de unu fillu, de unu fradi,

mortus a balla,

i si ndi arregodais cantu bortas

cun su coru afrigiu eus pentzau

ca no iaus a biri prus festa?[6]

In su 1974 púbricada Terra disisperada terra, Editzionis Jaca Book, cun sa presentatzioni de Antonedhu Sata. Funti is annus de sa pulítiga cun is moimentus natzionalistas po sa Sardínnia in is atòbius cun is de su giorronali Natzione Sarda.

In su 1984 presèntada s’arrumanzu Po cantu Bidhanoa a su cuncursu natzionali de Su Castedhu de sa Fae in Pasada e bíncidi. In su 1987 s’arromanzu esti pubricau in is 2D Editzionis Mediterranea, Castedhu-Tàtari.

Po cantu Bidhanoa esti arrumanzu: autobiugràfigu, istòrigu-pulítigu, linguístigu e bilinguístigu. Una minera lessicali, e de soluzionis ortugràfigas, de costumantzias, partigularis e universalis in su matessi tempus, ma s’imprùs Po cantu Bidhanoa esti unu bellu, ma bellu meda arrumanzu. Venutu teníada unas cantus kistionis de si contai e sotzializai, a parti s’amori, s’atrivimentu, su traballu, is istòrias, is arroris, is doloris de su Mundu, de Bidhanoa. Issu bolíada contai e castiai, de scidu[7], s’istòria limpiada de s’arretòriga de su poderi: passau, presenti e benidori[8], de Bidhanoa, de sa Sardínnia, de su Mundu totugantu[9].

“Sa grafia de su sardu imperau de Venutu in s’arrumanzu no impúnnada prus, cumenti sutzedíada in is poesias, a torrai sa stiba sunètiga partigulari de sa barianti bidhanoesa. Ma su traballu a pitzus de sa língua tènidi tretus prus mannus meda, e pònidi, in relata a is situatzionis, a is personàgius, bariedadis ki àndanta a is duus càbidus de unu bidhanoesu prus caraterizau fintzas a is intradas de itallianu aici po pratziri unus cantus personàgius ki funti arrastus de bisuras e ispètzias sotzialis prus dèbilis a s’aculturatzioni, cun fòrmulas e maneras de nai e torradas a pigai e torradas a nai is prus de is bortas a stiba”[10].

Venutu etotu nàrada: “Su contadori si srèbidi de unu sardu mesudiali aunificau, ma is personàgius fuèdhanta su sarcidanesu de Bidhanoa Tullu, ni íanta pòtziu sciri a fuedhai in àtera manera…..Apustis nc’esti sa de tres bariedadis de sardu mesudiali: cussu de is aculturaus, ki píganta de s’itallianus is fuedhus e is istibas. Apu pòtziu pratziri totu custas bariantis ca, cumenti incapítada a is disterraus, oi cannòsciu sa barianti de sa Bidha mia meda de prus de i cussus ca nci bívinti. Is àterus in s’interi anti sighiu a dhu potai mali a dhu itallianitzai”[11].

“Sa língua esti su sardu campidanesu “aunificau” ki s’imprùs de is bortas, perou, ispetzia candu su fuedhu pàssada a is personàgius, si stèntada in sa sunètiga de is sentimentus”[12].

“Cantu a su ki bàlidi su traballu cosa tua po aguantai sa língua e cun custa s’ànima prus bera de su pòpulu tuu caru Venutu deu ti istimu mannu…..Scéti sa poesia tènidi sa potèntzia de frimai ki (sa língua ndr) sparèssada”[13].

Innoi faeus s’analisi de is fuedhus e de sa manera, su scioberu, de dhus iscriri imperada de unu de is iscriidoris prus mannus de sa literadura sarda: Venutu Lobina. Eus lígiu e averiguau is pàginis de Po cantu Bidhanoa e eus circau de ponni pagu pagu in pari a cussu ki a una prima castiada pàridi unu trèulu ortugràfigu. Seus cumbintus ca Venutu, mellus, cussu ki esti iscritu in s’arrumanzu de Venutu síada prus ke unu trèulu, fintzas po su chi podinti essi fatu cussus ki anti postu manu a iscriri su contu de Po cantu Bidhanoa.

Seus sigurus ca calincunu, medas, erroris funti stétius «isballiaus» de is copistas ki anti tentu in manus su contu de Venutu. Si eus a fai biri calincunu amostu de custu puru. Ma cussu ki si pàridi a una prima castiada unu carraxu de maneras de assentai su própiu fuedhu, po nosus esti su scioberu limbístigu partigulari ki adi fatu Venutu, po si torrai totu cussa arrikesa de sa língua sarda, arrikesa semàntiga e arrikesa de grafia, fintzas a si permiti is giogus, ki pòdidi fai scéti unu ki tènidi una cumpetèntzia limbístiga manna a pitzus de sa límba sarda, cumenti a nca fàidi issu in medas tretus de su contu.

Giogus fatus síada ki fuèdhidi unu sardu, de arregistu limbístigu bàsciu, o artu, o issu etotu, sìada ki fuèdhidi calancunu cuntinentali, Venutu fàidi giogai sa língua sarda cun issus puru.

Custu traballu esti pensau po essi amostau cumenti a un’arrastu de unu traballu prus sistemàtigu e meda prus mannu a pitzus de Po cantu Bidhanoa e de totu sa produtzioni literària de Venutu Lobina.

Esti stétiu fatu calincun’àteru traballu a pitzus de sa ortugrafia de Venutu, s’úrtimu esti stétiu po sa domu editoriarza Ilisso, ki ada a pubricai sa prentada noa de Po cantu Bidhanoa, po is primus de su mesi de Gennaxu 2005.

Femus fendi una circa lessicali in is arrumanzus in língua sarda: Po cantu Bidhanoa, is Contus e in is Is cantzonis, de Venutu. Custu traballu s’esti bènniu in conca candu si ndi seus acataus, ligendu Po cantu Bidhanoa, ca innia Venutu Lobina impèrada fuedhus difarentis po nai sa própiu cosa o impèrada unu matessi fuedhu cambiendi scéti una boxali, cumenti in su fuedhu Mengianu o Mangianu, o aciungendi una cumboxi cumenti in is fuedhus Baùlu o Baullus, Aqua o Acqua, Chentza o Senza. Agataus puru ca issu de unu fuedhu ndi dònada totu is maneras de dhu nai e iscriri passendi de su “prus sardu” fintzas a lompi a su “prus burdu”, cumenti in is fuedhus[14]:

Trastu, Strepu, Ainas: sinònimus, s’úrtimu esti cadelanu;

Òrganu, Ògrunus, Òrgunus: bariantis; bénidi de s’itallianu;

Tradu, Tardu: bariantis gràfigas de su mantessi fuedhu e Trigadiu: esti unu sinònimu;

Mazzuccu, Mazzocca: bariantis grafigas, Bàculu: sinònimu; bénidi de su latinu, Bastoni: sinònimu; bénidi de s’itallianu;

Ullieras, Occhialis: sinònimus, ma su primu esti pigau de su castillianu, su segundu de s’itallianu;

Fraca, Pampa: sinonimus;

Amostaus scéti custa pariga de fuedhus, poita boleus fai biri ca unu fuedhu no esti iscritu po isbàlliu, ma s’esti scioberau de dh’imperai in totus is tonalidadis de su ki bòlinti nai. A bortas esti una manera po difarentziai kini esti fuedhendi, cumenti in su fuedhu Giulianu, imperau aici de Venutu etotu ki esti contendi, o Giullianu, in un’àtera manera poita dhu esti fuedhendi unu de istiba limbístiga prus bàscia, o Giulliaannuu nau, de su pòpulu in sa crésia, ki esti cantendu e bàndada beni sa loba de is cumboxis e de is boxalis, postas po tenni duus efetus: de torrai s’essi cantendi e s’istiba populari. Ma non sèmpiri Venutu fàidi de aici, labai cumenti fàidi cun is fuedhus: Génuru, Génnuru[15], sa segunda manera issu costumada a dha ponni in buca a su pòpulu ma esti imperau de issu etotu ki esti contendi su contu e de siguru, issu, no esti unu de istiba limbístiga bàscia. Àterus fuedhus issu dhus impèrada cun totu is isfumaduras ki si pòdidi permiti unu ki cumenti a Venutu teníada una cannoscèntzia de sa língua sarda manna meda, cumenti in is fuedhus:

bisu 22, 104, 186, 76*, sonnu 188*, 172*,

còia 200, coiaus 88*, 86*, isposai 88*, 94*, sposau 202, isposus 202,

cumunu 14, 34, 62*, offìziu 34, 92, 192, 88*, municipiu 24*, 138*,

incontru 16, 20, 72, 6*, adobiu 12, 18, 136, 140,

inzertàda 36*, inzertau 44*, indovinai 122, 178,

istudiantis 206, istudentis 148*, scienti 150*,

linnarbu 114, pioppus 170*,

ordinagus 10, 106, 162, arrédinis 28, 28, 36*,

ponteddu 202, appunteddau 202, palus 64, 48*, pàlus 72*, pallus 68*, pàllus 68*,

pampa 48, 126, 146*, fraca 186*,

temporadas 34, 86*, strasura 126,

Murrùngiu 44, Chèscia 44,

Castiendi bèni is númurus de is pàginis innui eus agatau is maneras de iscriri una tzerta forma limbístiga, si ndh’eis acatai ca medas maneras difarentis de iscriri unu nòmini esti in sa matessi pàgini. Antzis Venutu de calancunu fuedhu impèrada is duas o tres maneras difarentis de assentai unu nòmini unu avatu de s’àteru o in sa matessi arriga o fràsia gramatigarza.

Totu is númurus, su matessi númuru, assentaus duas o prus bortas, dhui funti a segundu de cantu bortas esti imperau cussu fuedhu in cudha pàgini. Is númurus de is pàginis ki tèninti custu sinnu * a su costau, funti is númurus de is fuedhus pigaus de su segundu volúminu de Po Cantu Bidhanoa, Editzionis 2D Editrixi Mediterranea, 1987, Castedhu-Tàtari.

Bariantis gràfigas:

giogu fatu in sa matessi pàgini.

apusti 148*, 184*, apustis 148*,

bolli 168*, boliàt 168*,

calincunu 168*, callincuna 168*, 184*,

comente 104*, comenti 104*,

istétiu 142*, stetiu 142*

isceti 16*, fetti 16*,

isceti, 162*, sceti 162*,

feti 142*, fetti 142*,

mengianu 40*, mangianu 40*,

palus 64, 48*, pàlus 72*,

pallus 68*, pàllus 68*,

sabatteri 4, sabateri 4,

senza 134, chenza 134,

tranquillas 90, trancuillu 90,

sbàgliu 62, isbaglius 62,

scaresci 4, iscaresci 4,

scìanta 52, iscìanta 52, 52,

scìat 52, isciéus 52,

iscorìu 132, scurìu 132,

stazioni 2, 188*, istazioni 2, 188*,

Ocurréntzias de is fuedhus:

po cantu bortas in totu su líburu, e in cali pàginis,

funti stétius imperaus.

connotu/a, 34 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 6, 10, 12, 20, 24, 42, 42, 60, 68, 76, 90, 106, 108, 116, 160, 162, 182, 206, 206; segundu volúminu pàginis: 18*, 20*, 30*, 38*, 44*, 44*, 58*, 72*, 78*, 92*, 100*, 108*, 146*, 182*, 196*;

isceti, fetti, sceti, feti:

isceti, 8 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 6, 32, 44; segundu volúminu pàginis: 16*, 16*, 84*, 162*, 168*;

fetti, 11 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 4, 12, 52, 156, 192; segundu volúminu pàginis: 16*, 38*, 46*, 142*, 174*, 176*;

sceti, 86 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 6, 12, 14, 16, 24, 26, 26, 28, 28, 30, 32, 46, 48, 52, 52, 54, 58, 62, 64, 68, 72, 78, 80, 82, 88, 94, 94, 94, 94, 102, 108, 114, 114, 116, 116, 118, 122, 138, 144, 146, 152, 162, 164, 164 166, 172, 172, 174, 178, 180, 184, 190, 194, 194, 204, 204, 206, 208; segundu volúminu pàginis: 18*, 44*, 46*, 56*, 58*, 60*, 64*, 92*, 92*, 108*, 110*, 134*, 138*, 138*, 142*, 148*, 158*, 160*, 160*, 162*, 168*, 174*, 174*, 182*, 184*, 186* 192, 194*;

feti, 1 ocurréntzia; segundu volúminu pàgini: 142*;

scéti, 1 ocurréntzia; segundu volúminu pàgini: 40*;

sceti, sollu (iscritus aici s’unu avatu de s’ateru), 1 ocurréntzia; primu volúminu pàgini 122;

iscàmbiu sa i cun e:

po amostai duas cosas diversas, no funti sinónimus.

berrettu, 5 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 2, 16, 18, 36, 120;

berritta, 7 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 60, 60, 60, 60, 68, 176; segundu volúminu pàgini: 100*;

bonettu, 1 ocurréntzia; primu volúminu pàgini: 14, dh’eus amostau po nai ca esti sinónimu de berrettu,

iscambiu de io po au:

launeddas, 4 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 36, 74, 180, 182;

lioneddas, 1 ocurréntzia; primu volúminu pàgini: 200;

giogu de sa a cun sa e:

esti po sa matessi cosa, ma s’una ghètada de prus a su campidanesu e s’àtera de prus a su logudoresu.

mangianu, 21 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 6, 12, 12, 14, 18, 36, 74, 82, 88, 90, 92, 124, 128, 176; segundu volúminu pàginis: 16*, 40*, 46*, 58*, 68*, 158*, 158*;

mangianeddu, 2 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 24, 26;

mengianu, 17 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 80, 130, 132, 144, 174, 210; segundu volúminu pàginis: 6*, 12*, 40*, 60*, 62*, 68*, 94*, 142*, 160*, 178*, 194*;

mengianeddu, 1 ocurréntzia; segundu volúminu pàgini: 68*;

sa lítera j, imperada po duus sonus:

ajàju, 1 ocurréntzia; primu volúminu pàgini: 92;

jù, jùs, 2 ocurréntzias; primu volúminu pàginis: 72, 134;

maja, po maxía, 1 ocurréntzia; primu volúminu pàgini: 156;

éia éia (alalà), pàgini: 72;

eja eja (alalà) pàgini: 84;

s’arrégula: isballiada, de imperai sa loba /zz/, po s’africada surda sinziarza esti sbruncada de s’imperu de sa língua, ki cun sa toponimia e antroponimia nci tòrrada su digamu giustu /tz/.

Aritzu, 3 ocurréntzias; primu volúminu pàgini: 2; segundu volúminu pàginis: 4*, 20*;

aritzesu, 1 ocurréntzia; primu volúminu pàgini: 14;

Aritzo, 1 ocurréntzia; segundu volúminu pàgini: 124*;

arrikesa de is fuedhus:

agualis 8, 112, 182*, uguali 68,

àtiri 172, 4*, 28* ponómini, àturus 172, 4*, 6*, 44*, ataru 42*, 156*, ateretàntus 38*,

artesa 36*, artària 36*: sinónimus,

bintena 102, 158*, bintina 148, dusina 46, trintina 154, 78*,

baddàda 180, ballu 180 (7 ocurréntzias), baddadoris 180 7 ocurréntzias), baddendi 180, baddànta 180,

bùida 26, 34, 16*, 146*: agetivu, isbuidat 190*, sbuidàda 135*  verbus,

cìrdinu 18, 184, cancaràda 194, 42*, cancaradas 22, accirdinau 192, 198*,

tètteru 18, 178,

diaderu 12, 54, diadéru 52*,

fràullas 152, 90*, fàulas 52, 78,

Frumindosa 188, 16*, 34*, Flumindosa 30, 32, 42, 104*, 176*, 180*, Flumendosa 40*,

generu 54*, génnuru 144, 146, 54*, 58*: sa loba de sa /n/ esti po difaréntziai sa diastratia de is fuedhantis,

Giulianu 2, 26, Giulliaannuu 26, Giullianu 18: difaréntzias /l/ /ll/ diastràtigas,

grutta 152, 184, 190, ‘rutta 154, 190,

obbidiri 156, obbedientis 130, obbidientis 44, obbidìu 160*, obbìdint 68 verbu cun giogu /i/ /e/ in s’arréxini,

spollittau 202, spollitus 202, spollau 166, spollincus 166*, ispollincai 70 : matessi fuedhu cun difaréntzias /it/ o /itt/, cun /inc/, in su sufissu,

Sardìnnia 144, 146, 180, 2*, 2*, 2*, 8*, Sardigna 8*,

secretariu 98, segretariu 6*, 70*, secretario 178*,

torrobai 166, torrabau 168, torrobatòriu 166, sdorrobàda 168: sa /t/ de s’arrexina de su fuedhu, su semantema, e sa /t/ de su sufissu de surdus, prus logudoresu, s’esti sonarzau in /d/, prus acanta a su campidanesu,

tallus 46, 116, 124, 158, 98*, 138*, 180*: imperau po totu is arresis,

aréi 38, arei 112, 98*, 106*: imperau scéti po is brebeis,

trastu 38, 108, strepu 36, 134, 58*, aìnas 132, 134,

temporadas 34, 86*, temporàda 140*, strasùra 174*, strasura 126: sinónimus ma cun barianti gràfiga,

tardu 110, 160, 78*, tradu 166*, bariantis gràfigas fra issus, ma sinónimus cun trigau 106, 140*, trigadìu 92: verbu e averbiu, dìu esti latinu sketu,

ullieras 60, ulliéras 178*, occhialis 92, 94, 96, 136, 194,

veru 180, 158*, visionis 176*, veramenti 158, 158*, beridadi 172, beru 56, 158*: po biri amostus de is sinnus /b/ /v/,

S’atzentu:

de su latinu ad cantum.

Eus pigau cumenti a amostu prus de duxentus fuedhus: una perra a primitziu de s’arrumanzu, pàginis 1-6 primu volúminu, 112 fuedhus in totu. S’àtera perra cun 126 fuedhus pigaus de s’acabu, pàginis 196*-201*. Ita ndi podeus bogai cumenti a manera de manigiai s’atzentu de Venutu?

Venutu paridi ki esti imperendi un’arrégula pretzisa, ma no sémpiri dha síghidi una borta ki cumentzada a dha imperai. Nc’esti fintzas de cunsiderai ca a bortas nci funti isballius ki creeus ca funti de i cussus ki anti iscritu sa copia de ponni a prentza.

Fuedhus truncaus:

Su sardu esti unu dialetu de su latinu e i custa língua dhui fudi de s’indorupeu, e no cannoscíada is fuedhus truncaus. S’atzentu intzaras arruíada in sa perúrtima ki sa boxali fíada longa, ki fíada curtza intzaras nci torrada agoa a sa de tres.

S’itallianu esti unu dialetu de su latinu, poita ca issu adi pigau sa mellu parti de su tuscanu. In s’itallianu is prus de is fuedhus funti cun s’acentu in sa perúrtima sillaba, e nci funti medas fuedhus truncaus ki benianta de su latinu: p.a.: libertas, libertàtis, libertatem = libertà = libertad/e; aetas, aetatis, aetatem =età = etadi/e. In s’interis podeus nai ca Venutu no impèrada una arrégula in manera crara, límpia, ecunómiga cumenti ada a depi essi po dha podi imperai sémpiri kene de s’arrallentai a dha iscriri e a dha ligi.

Brinteus in custus duxentus fuedhus e bieus in media res, ita nc’esti.

Po prima kistioni depeus narríri ca Venutu impèrada sa /ì/ e sa /ù/ sémpiri oberta, ma insénduru[16] is duas boxalis cun su cabidu de obetura prus istrintu funti a s’imbressi sémpiri tancadas /í/ ú//. Po sa /à/ ca esti sa boxali de obetura prus manna, no nc’esti kistioni poita esti sémpiri oberta e esti assentada beni. Po sa /o/ cun sa /e/ beninti scioberadas e assentadas is obeturas e is tancaduras ma teneus una meca de isballius e treulu in su ponníri s’atzentu.

Fuedhus truncaus

o ossítonus:

mesudì, po mesudiri o mesudia, mesudí,

però, po perou,

ponendusì, po ponendusí,

furriendusì, po furriendusí,

scivrù, frantzesimu, po crabitu; scivrú,

dì, po diri, dí,

be’, s’atzentu ? po beh!, bè,

Atzentu: in sa de tres personis de s’imperfetu

de is verbus de sa prima crassi.

tiràt, de su verbu tirai,

gherràt, de su verbu gherrai,

imbesturàt, de su verbu imbesturai,

intzertàt, de intzertai,

mandàt, de su verbu mandai,

pesàt, de su verbu pesai,

toccàt, de su verbu tocai,

zerriàt, de su verbu tzerriai,

Custus ossítunus si cumpréndinti ca sérbinti a fai sa difaréntzia cun su presenti indicativu de is verbus de sa prima crassi. Difaréntzia ki tenidi balentza fonologica [sulétiga] e no scéti fonetica [sunétiga][17].

Fuedhus pranus:

cun s’atzentu in segunda boxali.

allìgras, po allígras,

crabìstus, po crabístus,

bòrtas, arregulari,

cràbas, arregulari,

bòxis, 1 ocurréntzia,

boxi, 4 ocurréntzias,

muìda, po muída,

ògus, arregulari,

óru, innoi esti postu in manera currègia po no dhu cunfundi cun su matessi sonu de su fuedhu òru, prendas.

Ma adi imperau:

sceti, po scéti;

mori, po mòri;

pròpiu, po própiu;

pérdas, po pèrdas, innoi esti isballiau, nci bolidi sa /è/ oberta,

bessìu, bestìu, bettìu, bìat, totus verbus ma sa /ì/ bandada currégia cun /í/,

èssi, èssit, verbu, arregulari,

frungìas, participiu, frungías,

pàrit, verbu, arregulari,

pòdit, pònit, pònint, verbu, arregulari,

sìat, serbìa, verbus, ma sa /ì/ esti isballiada, síat, serbía,

timorìa, nòmini, /ì/ isballiada, timoría,

arriri, arríri, verbus, kene atzentu,

arricìri, po arricíri,

bessìri, po bessíri,

partiri, partíri, kene atzentu,

cinni, curri, cingi, infinius truncaus, po cinníri, cúrriri, cíngiri,

Fuedhus iscritus

cun s’atzentu in sa de tres boxali:

àturus, arregulari,

speràntzia, arregulari,

creìanta, po creíanta,

lébias, arregulari,

ùlimu, po úlimu,

ùrtimu, po úrtimu,

murrùngiu, po murrúngiu,

scàmbiu, arregulari,

prìngia, po príngia,

àturu, arregulari,

arrùliu, arrúliu,

azzàrgiu, arregulari,

àxiu, arregulari,

coròngiu, po coróngiu,

òminis, 3 ocurréntzias,

óminis, 1 ocurréntzia,

sémpiri, 3 ocurréntzias,

sempri, 1 ocurréntzia,

ònnia, 1 ocurréntzia,

dònnia, 1ocurréntzia,

dónnia, 1 ocurréntzia,

dònnìa, 1 ocurréntzia,

Ma su ponòmini:

onniùnu, 1 ocurréntzia, po onniúnu,

donniunu, 1 ocurréntzia,

Fuedhus kene de atzentu in sa de tresúrtima:

macchina, màkina,

numerus, númeru,

feminas, fémina,

anici, ànici,

fascias, fàscias,

Fuedhus assentaus cun sa /é/ tancada:

imponénzia, arregulari,

lébias, arregulari,

inténdit, arregulari,

ghéttat: isballiau, sa /e/ bólidi /è/,

béndit, arregulari,

pérdiu, arregulari,

bénint, arregulari,

istétia, arregulari,

pérdas: isballiau, sa /e/ bólidi /è/,

pérdiu, arregulari,

sémpiri: isballiau, sa /e/ bólidi /è/,

sparéssiu, arregulari,

sparéssia, arregulari,

scarésciu, arregulari,

istétiu, arregulari,

passiénzia, arregulari,

pudéscia, arregulari,

istérriu, arregulari,

téndinis, arregulari,

Fuedhus cun sa /ó/ tancada:

óru, 4 ocurréntzias,

Ittória, 2 ocurréntzias,

dónnia,  1 ocurréntzia,

dónnìa, isballiu, 1 ocurréntzia,

póziu 1 ocurréntzia,

óminis, 1 ocurréntzia,

Po acabai custu primu tastai de sa grafia, ma esti scéti grafia? De Venutu su Mannu. Mannu po sa poesia ki spaínanta is òperas suas, ki arrennescinti a intrai in su coru e in is sentidus de is personis. Acabaus custu traballedhu, cun unu tacai cumenti a nca si fàidi cun sa berrinedha po tastai su casu, e arribai in mei de sa prupa, in mei de su mellus, ma scéti una punta, po carinniai scèti (ad’essi nau, iscritu, Venutu) pagu pagu s’arrumanzu Po cantu Bidhanoa. Besseus de cussas primas ses pàginis e de i cussas úrtimas ses e pigaus calincunu fuedhu de totu su líburu. Eus a fai unu traballu prus aillargu, prus ainnantis.

Ocurréntzias,

ma in totu is pàginis de s’arrumanzu.

Arei, 5 ocurréntzias, kene de atzentu,

Aréi, 2 ocurréntzias,

Tallu, 10 ocurréntzias,

Arrespettu, 8 ocurréntzias,

Arrispettu, 3 ocurréntzias,

Arròdas, 4 ocurréntzias,

Arrodas, 9 ocurréntzias,

Bòrtas, 50 ocurréntzias

Bortas, 83 ocurréntzias,

chenza, 2 ocurréntzias,

chena, 3 ocurréntzias,

senza, 130 ocurréntzias,

Comenti, 160 ocurréntzias,

Comente, 180 ocurréntzias,

Cattodixi, 6 ocurréntzias,

Quattru, 40 ocurréntzias,

Dònnia, 62 ocurréntzias,

Donnia, 2 ocurréntzias,

Dónnia, 39 ocurréntzias,

Femina, 28 ocurréntzias, kene de atzentu,

Fèmina, 1 ocurréntzia,

Fémina, 28 ocurréntzias,

Fàint, 2 ocurréntzias,

Faint 1 ocurréntzia, kene de atzentu,

Fàinti, 7 ocurréntzias,

Fainti 2 ocurréntzias, kene de atzentu,

Fùant, 82 ocurréntzias,

Fuant, 10 ocurréntzias, kene de atzentu,

Fùanta, 180 ocurréntzias,

Fuanta 20 ocurrentzias, kene de atzentu,

Mata, 25 ocurréntzias, kene atzentu,

Matta, 1 ocurréntzia, cun sa /t /allobada,

Màtas, 2 ocurréntzias,

Moris, po mòris, 13 ocurréntzias, kene atzentu,

Mori, po móri sua, 1 ocurréntzia,

Ògus, 45 ocurréntzias,

Ogus, 64 ocurréntzias,

Omini, 3 ocurréntzias, kene de atzentu,

Òmini, 28 ocurréntzias,

Ómini, 60 ocurréntzias,

Ònnia, 12 ocurréntzias,

Onnia, 2 ocurréntzias,

Ónnia, 18 ocurréntzias,

Órdinis, 12 ocurréntzias,

Ordini, 1 ocurréntzia kene de atzentu,

Òrdini, 5 ocurréntzias,

Oru, po óru, 3 ocurréntzias,

Òru, 16 ocurréntzias,

Tempus, 60 ocurréntzias, kene de atzentu,

Tèmpus, 2 ocurréntzias,

Témpus, 2 ocurréntzias,

Tranquilla, 10 ocurréntzias,

Trancuilla, 2 ocurréntzias,

Tranquillus, 3 ocurréntzias,

Trancuillus, 7 ocurréntzias,

Veru, 2 ocurréntzias,

Beru, 16 ocurréntzias,

Zertus, 4 ocurréntzias,

Inzertus, 4 ocurréntzias,

Certus, 16 ocurréntzias

Incertus* no eus agatau manc’unu fuedhu iscritu de aici.

Taula de is:

Fuedhus cun s’atzentu pigaus de su primu volúminu Po cantu Bidhanoa pàginis 1-6.

àbilis

abòxinanta

acàcias

accioàdas

annùgiu

àpanta

arrallentàda

arribàda

arricìri

arrùbia

àturus

bastàda

be'

béndit

bénint

bessìri

bestìri

bestìus

bìat

bòrtas

brillìanta

carapìnnia

comporànta

crabìstus

creìanta

cumenzàda

cumenzànta

cumpràxiu

cuncòrdiu

dì

domìnigu

dònnia

èssit

fàit

fèssit

firmàda

frustànniu

fùant

fùanta

ghéttat

giògant

giòvunus

ìat

ìant

lébias

imbestùrinti

imponénzia

importànzia

incingìat

incingiànta

intràda

intendìat

inténdint

istétia

màssima

mesudì

movìant

muìda

nodìus

ògus

òmini

óminis

onniùnu

óru

pannarrigàda

parìat

pàrit

pàssat

passillànta

pòdit

ponìat

pònit

pònint

prìngia

pròpiu

saludàda

scàmbiu

scivrù

scribìllianta

sincraràda

serbìa

sìat

sònanta

sperànzia

stràngia

stràntaxas

timorìa

tiràt

Fuedhus pigaus de su segundu volúminu de Po cantu Bidhanoa pàginis 196-201.

abarràda

adìziu

aggaffànta

allìgras

appannàda

arribànta

arrùliu

arziadròxa

azzàrgiu

àturu

àxiu

bàsciu

benìanta

bettìu

bìat

bessìat

bessìu

bestìu

bòxis

càmbas

castìada

coxìna

cràbas

cresùras

dì

dimòniu

disisperàda

dispidìu

dónnia

dónnìa

èssi

èssit

farràncas

fèssit

fèssinti

frungìas

fùant

fùanta

gherràt

ìat

ìanta

Ittória

imbesturàt

imbòddiu

ingìriu

inzertàt

iscìpiu

istérriu

istétiu

làvras

lòmpiu

màccias

malecadùcu

mància

mandàt

mànigas

medàllias

murrùngiu

ònnia

óru

pàlas

passàda

passiénzia

parastàggiu

parìat

parìant

pendìat

pérdas

pesàt

podìat

poderàt

ponendusì

pròpiu

póziu

pudéscia

sànguni

sàrtidu

scarésciu

scìat

sémpiri

serregàda

sfinigàda

sinnàli

sparéssiu

strantàxu

stuturànta

timorìa

tiràdas

téndinis

toccàt

ùrtimu

zerriàt

zerriànta

zerriendìddu

ùlimu

ùrtimu

zicchìrriu

[Scrii a Francu De Fabiis] [Torra agò] [Torra a su jassu de “Mùsica Sarda”]